Płuca i astma
Głównym organem, który atakuje astma, są płuca. Najważniejszą rolę w płucach odgrywają pęcherzyki płucne, bo tam zachodzi faktyczna wymiana gazowa. Podczas tego procesu – w skrócie – organizm dostaje tlen, a usuwa dwutlenek węgla [1].
U zdrowego człowieka oddychanie, czyli mechaniczne dostarczanie i usuwanie powietrza z płuc, zachodzi naturalnie dzięki zdolności dróg oddechowych do zwiększania swojej objętości i zmniejszania. U astmatyka mechanizm ten jest utrudniony, m.in. z powodu rozwijającego się stanu zapalnego. Z tego powodu oddychanie staje się coraz trudniejsze, co wymaga od chorego większego wysiłku, a w efekcie dochodzi też do mniej efektywnej wymiany gazowej [1].
Co wpływa na trudniejsze oddychanie?
Zwężenie dróg oddechowych
Jedną z głównych przyczyn jest skurcz oskrzeli. Skurcz mięśni, które odpowiadają za zwężenie dróg oddechowych, jest zwykle szybki. Wynika on z reakcji organizmu na czynnik drażniący. Czynnik drażniący, to tzw. trigger, który może wywołać zaostrzenie i napad astmy [2].
Istnieje wiele czynników, które mogą wywołać napad astmy. Z drugiej strony można wyróżnić czynniki, które powodują chorobę lub przyczyniają się do jej rozwoju. Więcej o nich dowiesz się z naszych artykułów.
Nadreaktywność
U astmatyków nadmierna kurczliwość mięśni dróg oddechowych jest często przyczyną nadreaktywności oskrzeli na czynniki zewnętrzne, które u zdrowych ludzi nie wywołują tak mocnej reakcji. Z tego powodu leki rozkurczające oskrzela są ważne w terapii astmy, szczególnie jako leki doraźne.
Jak przebiega zaostrzenie?
W zaostrzeniu możemy wyróżnić dwie fazy: wczesną i późną.
Najczęściej wczesna faza ma podłoże alergiczne. Dochodzi do kontaktu organizmu z czynnikiem wyzwalającym i pojawiają się komórki układu odpornościowego, tzw. immunoglobuliny E (IgE). Immunoglobuliny kontaktują się z innymi komórkami układu immunologicznego i w efekcie dochodzi do wzrostu stężenia substancji, które odpowiadają za rozwój stanu alergicznego i zapalnego. To z kolei powoduje wspomniany wcześniej skurcz mięśni gładkich oskrzeli i zwężenie dróg oddechowych [2].
W późnym etapie zaostrzenia główną rolę przejmuje rozwijający się stan zapalny. Ważne w tym momencie jest przerwanie skurczu oskrzeli i zredukowanie stanu zapalnego, stąd w terapii astmy niezbędne są dwa rodzaje leków. Więcej o terapii astmy dowiesz się z naszych artykułów [2].
Podsumowując – rozwijający się stan zapalny i postępujący skurcz oskrzeli są podstawowymi czynnikami w przebiegu astmy.
Obrzęk dróg oddechowych
Stan zapalny i skurcz oskrzeli to nie jedyne czynniki, które utrudniają oddychanie astmatykowi. W miarę rozwoju choroby i braku zastosowania odpowiedniego leczenia dochodzi do obrzęku dróg oddechowych. Dodatkowo wzrasta wydzielanie śluzu. Śluz w warunkach fizjologicznych, czyli u zdrowego pacjenta, jest pożądany, bo stanowi czynnik obronny, ale u astmatyków dochodzi do jego nadprodukcji. Śluz również zmniejsza prześwit dróg oddechowych i jest bardzo gęsty, dlatego określa się go mianem czopów śluzowych. To także idealne środowisko do rozwoju bakterii i innych mikroorganizmów [2].
Obrzęk dróg oddechowych i nadprodukcja śluzu wynikają m.in. ze stanu zapalnego. W leczeniu astmy stosuje się leki przeciwzapalne, takie jak glikokortykosteroidy, które w zależności od schematu leczenia podaje się tylko przewlekle albo przewlekle i doraźnie. Dzięki nim dochodzi do zmniejszenia stanu zapalnego, redukcji obrzęku i zwiększenia prześwitu w drogach oddechowych. Dzięki dodatkowemu działaniu leków rozkurczających oskrzela, które najczęściej stosuje się razem z glikokortykosteroidami, pacjent odczuwa ulgę i łatwiej mu się oddycha.
- redukcji stanu zapalnego – stosuje się leki przeciwzapalne, głównie glikokortykosteroidy, które zmniejszają obrzęk i nadprodukcję śluzu,
- rozkurczu oskrzeli – leki rozkurczające pomagają szybko złagodzić skurcz mięśni i ułatwiają oddychanie.
Regularne stosowanie leków i kontrola choroby pozwalają na zmniejszenie objawów i poprawę jakości życia.
Przebudowa dróg oddechowych
Astma to choroba przewlekła. Celem leczenia astmy jest zmniejszenie stanu zapalnego i przeciwdziałanie skurczowi oskrzeli. W normalnych warunkach stan zapalny i skurcz jest odwracalny. Pacjent po zastosowaniu odpowiednich leków powinien czuć się dobrze i nie mieć problemów.
Jednak sytuacja pogarsza się, jeśli nie zastosowano leczenia. W leczeniu każdej choroby najważniejszą rolę odgrywa wczesna diagnoza. Niezbędne jest także przestrzeganie zaleceń lekarskich i wizyty kontrolne, aby odpowiednio reagować na zmiany.
Podczas przetrwałego stanu zapalnego może dojść do zmian strukturalnych w obrębie ścian dróg oddechowych. W efekcie pojawia się zgrubienie, a nawet zwłóknienie błony oraz przerost mięśni gładkich. Dochodzi także do przerostu i rozszerzenia naczyń krwionośnych. Zmiany mogą objąć również gruczoły wydzielający śluz, czego efektem będzie ich przerost i zwiększenie wydzielania śluzu [2].
Wszystkie zmiany można określić terminem remodelingu, którego efektem jest zmniejszenie prześwitu w drogach oddechowych i utrudnione oddychanie. Powrót do pierwotnego stanu jest praktycznie nieosiągalny, dlatego tak ważne jest szybkie wdrożenie skutecznego leczenia!
Czy astmę można wyleczyć?
Główna definicja astmy podaje, że jest to choroba przewlekła. Czy w takim razie można ją całkowicie wyleczyć?
Tak jak zostało to wcześniej przedstawione, celem leczenia astmy jest sprawienie, aby życie astmatyka było jak najbardziej zbliżone do życia osoby zdrowej. Dobrze leczony astmatyk powinien wykonywać codzienne czynności bez przeszkód. Jednak czy istnieje możliwość, aby całkowicie wyleczyć chorobę i o niej zapomnieć oraz nie przyjmować leków?
Remisja astmy to pojęcie szeroko dyskutowane. Różne źródła podają, że jest ona możliwa w kilku lub nawet kilkudziesięciu procent przypadków! Taka różnica wynika z samej definicji remisji. Nie jest ona jednorodna.
Dla jednych remisja astmy to sytuacja, w której pacjent nie ma żadnych objawów ze strony układu oddechowego oraz nie przyjmuje leków. Inni do tej definicji dołączają dodatkowo brak nadreaktywności oskrzeli i zmian w płucach [3].
Można wyróżnić dwie główne definicje remisji:
- Remisja kliniczna – pacjent nie ma objawów i nie przyjmuje leków, ale nadal są pewne zmiany w funkcjonowaniu płuc widoczne w spirometrii oraz cały czas występuje nadreaktywność oskrzeli.
- Remisja całkowita – oprócz braku objawów i konieczności przyjmowania leków nie obserwuje się zmian w płucach i nadreaktywności oskrzeli [4].
Jednak sporo badań wskazuje na to, że jeśli astma zostanie zdiagnozowana, to towarzyszy choremu przez całe życie. Nie oznacza to oczywiście, że zawsze jest ona w fazie zaostrzenia, gdyż podczas dobrego leczenia, okresy “remisji” rozumiane jako brak objawów podczas stosowania leków, trwają długo [5].
Często bywa też tak, że astma jest diagnozowana u dzieci i potem w wieku dorosłym pacjent nie doświadcza żadnych problemów. Niestety pomimo tego, nadal można znaleźć zmiany zapalne w płucach i bardzo często problemy z astmą powracają, np. po 40. roku życia. Remisja jest częściej spotykana u ludzi młodszych, niż starszych [5].
Na podstawie aktualnej wiedzy można stwierdzić, że całkowite wyleczenie astmy (wraz z jej przyczynami) nie jest możliwe, ale remisja choroby jak najbardziej!
Większość astmatyków, którzy mają dobrze dobrane leczenie, doświadcza okresów z remisją, rozumianą jako brak objawów i normalne funkcjonowanie w swoim życiu. Okresy bezobjawowe często trwają nawet wiele lat [5].
U większości pacjentów z remisją, nawet tych, którzy nie zażywają aktualnie leków, zmiany w płucach pozostają, dlatego nie można jednoznacznie stwierdzić, że choroba została wyleczona. Istnieje też wąska grupa ludzi z remisją całkowitą. Ryzyko nawrotu jest co prawda niewielkie, ale zawsze istnieje. W takim przypadku może nastąpić nawrót choroby, np. poprzez kontakt z triggerem [4,6].
