Czynniki nasilające napady astmy
Czynników nasilających napady astmy jest wiele i każdy astmatyk inaczej reaguje na tzw. triggery. Jeden czynnik może być niebezpieczny dla danej osoby, ale dla innej już całkowicie obojętny. Kontakt astmatyka z triggerem rozpoczyna wczesną fazę zaostrzenia astmy. Głównie biorą w niej udział immunoglobuliny IgE, czyli nasz układ odpornościowy, który jest nadwrażliwy na stosunkowo normalny czynnik, obojętny dla zdrowej osoby. Podczas reakcji dochodzi do wydzielenia substancji, takich jak histamina, prostaglandyny czy leukotrieny, co powoduje skurcz mięśni dróg oddechowych i ich zwężenie. Dodatkowo rozwija się stan zapalny i zwiększa produkcję śluzu, utrudniając oddychanie i wywołując kaszel, duszność lub świszczenie [1].
Alergeny
Roztocza kurzu domowego
Roztocza kurzu domowego to mikroorganizmy obecne praktycznie wszędzie, głównie w kurzu, pościeli i domowych tekstyliach. Ich całkowite wyeliminowanie jest bardzo trudne, ale można zmniejszyć kontakt poprzez:
- Używanie specjalnej pościeli antyroztoczowej, nieprzepuszczalnej dla roztoczy.
- Częste pranie pościeli w temperaturze powyżej 60°C.
- Ograniczenie liczby poduszek i tekstylnych ozdób oraz rezygnacja z dywanów na rzecz twardych podłóg.
- Stosowanie środków czyszczących zawierających związki usuwające roztocza.
- Częste mycie zabawek w ciepłej wodzie.
- Unikanie sprzątania na sucho – lepiej używać wilgotnej ściereczki i odkurzacza z filtrem HEPA.
Karaluchy i inne szkodniki
Karaluchy i ich odchody to silne alergeny, które mogą wywołać napad astmy. Preferują ciemne, ciepłe i wilgotne miejsca, a ich aktywność wzrasta nocą. Alergenami są ich ślina, odchody i części ciała, a nawet kontakt z martwym karaluchem może wywołać reakcję alergiczną. Podobnie działają inne szkodniki, jak myszy czy szczury.
Aby chronić się przed karaluchami, warto:
- Nie pozostawiać brudnych naczyń bez mycia.
- Przechowywać żywność w szczelnie zamkniętych pojemnikach.
- Szczelnie zamykać pojemniki na śmieci.
- Regularnie sprzątać trudno dostępne miejsca, np. rogi pomieszczeń i przestrzeń za meblami.
- W razie problemów stosować profesjonalną dezynsekcję lub deratyzację, powtarzaną w razie potrzeby.
Zwierzęta domowe
Najczęstszym alergenem ze strony zwierząt jest ich sierść, ale również ślina, mocz i naskórek mogą wywoływać reakcje alergiczne. Uczulenie może dotyczyć nie tylko popularnych zwierząt domowych, jak psy, koty, chomiki czy świnki morskie, ale także gryzoni hodowlanych, ptaków czy koni.
Najskuteczniejszą ochroną jest nieposiadanie zwierząt, jeśli jesteśmy uczuleni. Nawet brak bezpośredniego kontaktu nie gwarantuje bezpieczeństwa, ponieważ alergeny mogą pozostawać na dywanach, meblach i ubraniach przez długi czas. Przed decyzją o posiadaniu zwierzęcia warto wykonać testy alergiczne.
Nie ma ras psów całkowicie bezpiecznych dla alergików – różnice w uczuleniu wynikają z indywidualnej reakcji na sierść lub inne alergeny zwierzęce.
Pleśń i grzyby
Pleśń to alergen obecny przez cały rok, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pomieszczeń. Na zewnątrz najwięcej grzybów pojawia się latem i jesienią, szczególnie na trawie, liściach i drzewach. W pomieszczeniach pleśń rozwija się w ciemnych, ciepłych i wilgotnych miejscach, objawiając się ciemnymi lub żółtawymi nalotami na ścianach i fugach.
Aby ograniczyć rozwój pleśni, warto:
- Utrzymywać wilgotność powietrza poniżej 50%.
- Regularnie czyścić i kontrolować klimatyzację.
- Stosować środki grzybobójcze na pojawiające się naloty.
- Ograniczać aktywności na świeżym powietrzu w okresach wysokiego pylenia i wilgotności.
Pyłki roślin
Pyłki traw, drzew i innych roślin to silne alergeny, które mogą wywołać atak astmy u osób uczulonych. Unikanie ich jest trudne, ale warto ograniczyć przebywanie na zewnątrz w okresie pylenia oraz uważać podczas wietrzenia pomieszczeń.
W przypadku alergii na pyłki pomocne mogą być odczulanie i leczenie przeciwhistaminowe po konsultacji z alergologiem. Należy jednak pamiętać, że leki nie dają 100% gwarancji uniknięcia napadu.
Alergeny pokarmowe
Wiele produktów spożywczych może wywoływać reakcje alergiczne nasilające objawy astmy. Najczęstsze alergeny to:
- Produkty mleczne (głównie laktoza),
- Owoce morza i ryby,
- Orzechy,
- Soja,
- Niektóre świeże owoce.
Warto także uważać na histaminę, obecną w jogurtach, serach dojrzewających i winie, oraz na siarczyny, stosowane jako konserwanty w przetworzonych produktach, piwie, winie i cydrze.
Leki
Niektóre leki mogą wywołać silne reakcje alergiczne i napady astmy. Do najważniejszych należą:
- Aspiryna i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (szczególnie u osób z astmą aspirynową),
- Beta-blokery stosowane m.in. w nadciśnieniu, tachykardii i jaskrze,
- Inhibitory konwertazy angiotensyny (IKA), które mogą powodować kaszel i chrypkę, mylone z objawami astmy.
Substancje drażniące
Dym tytoniowy
Dym tytoniowy zawiera wiele substancji drażniących błonę śluzową dróg oddechowych i może wywołać napad astmy. Jest niebezpieczny zarówno dla palaczy, jak i osób narażonych na bierne palenie. U palaczy może rozwinąć się astma palaczy.
Najlepszym rozwiązaniem jest rzucenie palenia, a w tym mogą pomóc dostępne bez recepty środki wspomagające odstawienie nikotyny.
Zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia takie jak smog, spaliny samochodowe, dym z ogniska czy kominka mogą wywołać napad astmy. Największe stężenia obserwuje się jesienią i zimą, ale także wiosną i latem, szczególnie w dużych miastach.
Niektóre osoby są również wrażliwe na mocne zapachy, np. perfumy, oraz opary chemiczne w miejscu pracy.
Warto monitorować jakość powietrza i unikać wychodzenia na zewnątrz w okresach wysokiego zanieczyszczenia. Pomocne może być noszenie maseczek antysmogowych.
Choroby układu oddechowego
Grypa, przeziębienie i inne infekcje dróg oddechowych mogą nasilać stan zapalny i skurcz oskrzeli, wywołując napad astmy. Dlatego ważne jest dbanie o odporność poprzez zdrową dietę i aktywność fizyczną oraz unikanie skupisk ludzi w okresach wzmożonych zachorowań.
Najlepszą ochroną są szczepienia przeciw grypie, COVID-19 i pneumokokom, które znacznie zmniejszają ryzyko zachorowania i powikłań.
Pogoda
Nagłe zmiany warunków pogodowych, takie jak przejście z ciepłego pomieszczenia na mróz lub odwrotnie, mogą podrażniać drogi oddechowe i wywołać skurcz oskrzeli. Latem niebezpieczne jest długie przebywanie w klimatyzowanym pomieszczeniu i nagłe wyjście na upał. Wietrzna pogoda oraz burze również mogą nasilać objawy, zwłaszcza u osób uczulonych na grzyby i pleśnie, które po burzy gwałtownie się namnażają.
Ćwiczenia fizyczne
Aktywność fizyczna jest zalecana, ale u niektórych osób może wywoływać objawy astmy indukowanej wysiłkiem. Przed ćwiczeniami warto wykonać rozgrzewkę, a lekarz może zalecić stosowanie leków rozszerzających oskrzela przed wysiłkiem. Ćwiczenia powinny być dostosowane do kondycji i stanu zdrowia, najlepiej po konsultacji lekarskiej.
Emocje i stres
Stres, zwłaszcza przewlekły, oraz silne emocje (zarówno negatywne, jak złość, jak i pozytywne, jak śmiech) mogą wywołać napad astmy. Dzieje się tak, ponieważ podczas skrajnych emocji zwiększa się częstość oddechu, co podrażnia drogi oddechowe i może prowadzić do skurczu oskrzeli.
Jak radzić sobie z triggerami?
Najważniejsze jest poznanie swoich czynników wyzwalających napad astmy, aby być świadomym zagrożeń. Jeśli to możliwe, należy unikać kontaktu z triggerami lub przynajmniej ograniczać go do minimum. W przypadku alergenów warto rozważyć leczenie przeciwhistaminowe lub odczulanie po konsultacji lekarskiej.
Przestrzegaj zaleceń lekarza i przyjmuj leki przewlekłe zgodnie z zaleceniami. Zawsze miej przy sobie lek doraźny i stosuj go w razie pogorszenia samopoczucia.
Warto opracować Plan Działania z lekarzem lub farmaceutą, w którym zapiszesz swoje triggery oraz instrukcję postępowania w nagłych przypadkach. Plan ten może pomóc Tobie i Twoim bliskim w sytuacjach kryzysowych.
