Astma – co to za choroba?
Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych. Do klasycznych objawów astmy należą:
- świszczenie podczas oddychania,
- uczucie ucisku w klatce piersiowej,
- duszność,
- kaszel.
Objawy te mogą występować z różnym nasileniem i nie zawsze jednocześnie. Ich częstotliwość i intensywność zmieniają się w czasie, często mają charakter nawrotowy. Czasami ustępują samoistnie, jednak najczęściej konieczne jest leczenie farmakologiczne, które ma na celu wydłużenie okresów bez zaostrzeń i umożliwienie normalnego funkcjonowania pacjenta.
Astma jest chorobą zróżnicowaną, a jej diagnostyka bywa trudna, ponieważ podstawowe objawy są niespecyficzne i mogą wskazywać także na inne schorzenia.
Od czego powinniśmy zacząć diagnostykę astmy?
Wywiad z pacjentem
Podstawą wykrycia astmy jest rzetelny wywiad lekarski, szczególnie przy pierwszej wizycie pacjenta z problemami oddechowymi. Nie każdy kaszel czy świszczenie oznacza astmę, dlatego ważne jest zwrócenie uwagi na pewne okoliczności zwiększające prawdopodobieństwo tej choroby:
- Występowanie kilku objawów jednocześnie, np. kaszel wraz z dusznością i uciskiem w klatce piersiowej.
- Nasilenie objawów w nocy oraz wczesnym rankiem.
- Zmienność intensywności i częstotliwości symptomów – od łagodnych do bardzo uciążliwych.
- Zaostrzenia wywołane przez czynniki takie jak wysiłek fizyczny, przeziębienie, alergeny, zmiany pogody, śmiech, spaliny, intensywne zapachy, dym czy smog.
Jeśli wywiad i historia choroby wskazują na astmę, konieczne jest wykonanie dalszych badań, takich jak spirometria.
Spirometria
Spirometria to podstawowe badanie diagnostyczne chorób płuc, które pozwala ocenić funkcję układu oddechowego. Przed badaniem pacjent nie powinien palić papierosów ani wykonywać intensywnego wysiłku fizycznego. Często zaleca się odstawienie leków rozszerzających oskrzela przed badaniem, ale o tym zawsze należy poinformować lekarza.
Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej, oddychając przez specjalną rurkę, z zamkniętym nosem klipsem. Pacjent wykonuje głęboki wdech, a następnie maksymalny i szybki wydech aż do całkowitego opróżnienia płuc. Badanie powtarza się kilka razy, aby uzyskać wiarygodne wyniki.
O czym informuje spirometria?
Spirometria mierzy różne parametry, m.in.:
- TV – objętość oddechowa, czyli powietrze między normalnym wdechem a wydechem,
- IRV – wdechowa objętość zapasowa, czyli dodatkowa ilość powietrza, którą można wciągnąć po normalnym wdechu,
- ERV – wydechowa objętość zapasowa, czyli dodatkowa ilość powietrza, którą można wydmuchać po normalnym wydechu,
- RV – objętość zalegająca, czyli powietrze pozostające w płucach po maksymalnym wydechu,
- TLC – całkowita pojemność płuc, suma wszystkich powyższych objętości,
- VC – pojemność życiowa, suma TV, IRV i ERV,
- FEV1 – objętość powietrza wydmuchana w pierwszej sekundzie maksymalnego wydechu,
- FVC – całkowita objętość powietrza wydmuchana podczas maksymalnego wydechu,
- PEF – szczytowy przepływ wydechowy, czyli maksymalna prędkość powietrza podczas wydechu.
Interpretacja wyników spirometrii
Wyniki spirometrii pozwalają rozróżnić choroby obturacyjne (np. astma, POChP) od restrykcyjnych (np. sarkoidoza, gruźlica). Choroby obturacyjne charakteryzują się ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, które w astmie jest odwracalne.
Jeśli FEV1 i FVC są poniżej normy, a wskaźnik FEV1/FVC (wskaźnik Tiffeneau) jest poniżej 70%, wskazuje to na chorobę obturacyjną. Jednak do potwierdzenia astmy potrzebne są dalsze badania.
Próba rozkurczowa
Próba rozkurczowa polega na wykonaniu dwóch spirometrii – przed i po podaniu leku rozszerzającego oskrzela, najczęściej salbutamolu. W astmie lek ten powoduje poprawę parametrów spirometrycznych, co nie występuje w POChP.
Za poprawę uznaje się wzrost FEV1 o co najmniej 12% i FVC o 200 ml (najlepiej 15% i 400 ml) po inhalacji leku.
Próba prowokacyjna
Próba prowokacyjna polega na podaniu czynnika wywołującego skurcz oskrzeli, np. metacholiny, histaminy lub alergenów, i ocenie reakcji układu oddechowego. Badanie wykonuje się u dorosłych, porównując wyniki spirometrii przed i po podaniu czynnika.
Potwierdzenie astmy następuje, gdy FEV1 spadnie o co najmniej 20% po próbie prowokacyjnej.
Próba wysiłkowa
Próba wysiłkowa polega na ocenie reakcji dróg oddechowych na wysiłek fizyczny, który może wywołać skurcz oskrzeli u osób z astmą. Badanie wykonuje się na rowerze stacjonarnym, zwiększając stopniowo obciążenie do osiągnięcia 80-90% maksymalnego tętna.
U dorosłych potwierdzeniem astmy jest spadek FEV1 o ponad 10% i FVC o ponad 200 ml po wysiłku. U dzieci analizuje się spadek FEV1 o ponad 12%. Można także mierzyć spadek PEF o ponad 15% za pomocą pikflometru.
Pomiar PEF
PEF (szczytowy przepływ wydechowy) mierzy się za pomocą małego urządzenia – pikflometru. Choć nie jest to bardzo dokładne badanie, pomaga w monitorowaniu astmy. Do diagnozy analizuje się średnie wartości pomiarów wykonywanych dwukrotnie dziennie przez 2 tygodnie. Różnice powyżej 10% u dorosłych i 13% u dzieci mogą wskazywać na astmę.
Badanie FeNO
Badanie FeNO mierzy stężenie tlenku azotu w wydychanym powietrzu, co może świadczyć o zapaleniu dróg oddechowych. Jest to szybki i prosty test, jednak nie jest podstawowym badaniem potwierdzającym astmę, ponieważ podwyższone wartości mogą występować także w innych chorobach, np. alergicznym nieżycie nosa czy egzemie.
Pomiar wykonuje się za pomocą urządzenia przypominającego alkomat. Pacjent wykonuje głęboki wdech, a następnie powolny, jednostajny wydech przez kilka sekund, podczas którego urządzenie mierzy stężenie tlenku azotu.
RTG klatki piersiowej
Badanie rentgenowskie nie jest konieczne do diagnozy astmy. Wykonuje się je jedynie w przypadkach wątpliwych lub gdy istnieje podejrzenie innych chorób, takich jak rozedma płuc, gruźlica, odma płucna, powiększenie serca czy nowotwory.
RTG nie jest zalecane rutynowo u dorosłych z astmą, nawet podczas zaostrzeń.
