Typy astmy – fenotyp i endotyp
Astma to choroba heterogeniczna, czyli zróżnicowana. Aktualnie odchodzi się od klasyfikowania astmy jako zawsze jednakowej jednostki, a zwraca się uwagę na inne okoliczności, które jej towarzyszą. Wszystkie aspekty, które można połączyć ze sobą, np. pod względem cech demograficznych, klinicznych lub patofizjologicznych i które zwykle razem występują u pewnej grupy astmatyków, określa się mianem fenotypu. Fenotyp jest więc zbiorem objawów zewnętrznych choroby.
Z drugiej strony mamy pojęcie endotyp. Endotyp to charakterystyka astmy na poziomie molekularnym. Mówi nam o tym, jaki jest mechanizm komórkowy choroby. Endotyp jest szerszym pojęciem niż fenotyp, ale w praktyce częściej dzieli się astmę wedle fenotypu i to je będziemy omawiać.
Po co dzielić astmę na typy?
W początkowej fazie choroby nie rozważa się, na jaki fenotyp cierpi pacjent, gdyż leczenie najczęściej wygląda podobnie. Określenie rodzaju astmy jest pomocne, jeśli chory pomimo zastosowanego leczenia nie reaguje na nie poprawnie. Fenotyp astmy może być też związany z zewnętrznymi czynnikami, które mogą pogorszyć objawy u chorego. Tak to wygląda, np. w przypadku astmy aspirynowej. Rodzajów astmy jest dużo, a poniżej omawiamy jedynie najczęściej występujące.
Typy astmy
Astma alergiczna
Astma alergiczna (atopowa, wczesna) to jedna z najstarszych i najbardziej poznanych form astmy. Często zaczyna się już u dzieci. Jednym z czynników rozwoju tego fenotypu jest historia alergii w rodzinie, np. egzemy, alergiczny nieżyt nosa czy alergie lekowe i pokarmowe.
Diagnoza astmy alergicznej jest stosunkowo prosta dzięki testom alergicznym na skórze, które zwykle wychodzą pozytywnie. Dokładniejszym markerem jest podwyższony poziom całkowitego oraz specyficznego IgE. Czasem pacjent nie wykazuje cech alergii w testach skórnych, ale ma podwyższone IgE. Występuje też podwyższony poziom eozynofili.
Ten rodzaj astmy dobrze reaguje na leczenie wziewnymi glikokortykosteroidami. Często stosuje się także leczenie przeciwalergiczne, a w poważniejszych przypadkach leki biologiczne.
Astma dorosłych
Astma dorosłych, zwana też astmą późną lub o późnym początku, pojawia się dopiero u dorosłych, częściej u kobiet niż u mężczyzn. Objawy są zwykle poważniejsze od samego początku w porównaniu z astmą alergiczną. W tym typie astmy rzadko występuje komponenta alergiczna.
Astma późna jest trudniejsza do zdiagnozowania i leczenia. Podwyższony poziom eozynofili występuje, ale jest mniej specyficzny. Około połowa chorych nie reaguje prawidłowo na wziewne glikokortykosteroidy, co zwiększa ryzyko nagłych zaostrzeń. Często u tych pacjentów pojawiają się polipy nosowe i przewlekłe zapalenie zatok przynosowych.
Badania wskazują na związek między astmą dorosłych a podwyższonym poziomem IgE specyficznego wobec enterotoksyny Staphylococcus aureus u chorych z polipami nosowymi, jednak nie jest to główny marker fenotypu.
Astma aspirynowa
Astma aspirynowa objawia się klasycznymi symptomami astmy połączonymi z polipami nosowymi i przewlekłym zapaleniem zatok. Ataki astmy wywoływane są przez aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Objawy są zwykle cięższe i trudniejsze do leczenia, a zaostrzenia występują częściej. Ten typ astmy pojawia się najczęściej u dorosłych i bywa traktowany jako podtyp astmy dorosłych.
Mechanizm astmy aspirynowej nie jest do końca poznany, ale wiąże się z zaburzeniem metabolizmu kwasu arachidonowego. Po zażyciu NLPZ dochodzi do reakcji nasilających astmę, takich jak skurcz oskrzeli i nadprodukcja śluzu.
W przypadku astmy aspirynowej zdecydowanie przeciwwskazane jest stosowanie aspiryny (kwasu acetylosalicylowego) oraz NLPZ, takich jak ibuprofen, diklofenak, ketoprofen czy naproksen.
Niektóre leki hamujące głównie COX-2 (np. nimesulid, meloksykam) mogą być lepiej tolerowane, a leki wybiórczo hamujące COX-2 (np. celekoksyb) wykazują jeszcze lepszą tolerancję, jednak ich stosowanie wymaga konsultacji z lekarzem. Najbezpieczniejszym lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym jest paracetamol.
Astma niealergiczna
Astma niealergiczna pojawia się zwykle u dorosłych i nie jest związana z alergią. W badaniach nie obserwuje się podwyższonej liczby eozynofilów, natomiast często występuje podwyższona liczba neutrofilów. Przebieg tej astmy jest zmienny, z okresami poprawy i pogorszenia stanu.
Inne rodzaje astmy
Oprócz wymienionych głównych typów astmy, wyróżnia się także:
- Astmę związaną z otyłością – występuje najczęściej u kobiet, nie jest związana z zapaleniem. Redukcja masy ciała często pomaga w kontroli objawów.
- Astmę związaną z paleniem papierosów – pojawia się u palaczy, często określana jako zespół nakładania się astmy i POChP. Charakteryzuje się trwałym ograniczeniem przepływu powietrza u osób powyżej 40. roku życia z historią palenia co najmniej 10 paczkolat.
- Astmę starczą – pojawia się głównie po 50. lub 65. roku życia i wiąże się z naturalnym spadkiem funkcji płuc.
- Astmę indukowaną czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wysiłek fizyczny, infekcje dróg oddechowych czy stres.
- Astmę z trwałym ograniczeniem przepływu powietrza – występuje u chorych długo leczonych z powodu zmian w ścianach dróg oddechowych, tzw. remodelingiem.
